Rodzice aktywni zawodowo często muszą pogodzić życie rodzinne z obowiązkami pracowniczymi. Jednym z przywilejów pracownika wychowującego dziecko jest możliwość skorzystania z opieki nad nim w przypadku choroby lub w ramach corocznego limitu dni opieki nad zdrowym dzieckiem. Wokół tych uprawnień pojawia się jednak wiele niejasności, szczególnie jeśli chodzi o sposób liczenia dni wolnych. Jedno z często zadawanych pytań brzmi: czy sobota i niedziela wliczają się do opieki nad dzieckiem? Odpowiedź zależy od kontekstu i podstawy prawnej, na jakiej udzielana jest opieka.
Formy opieki nad dzieckiem w prawie pracy
Polskie prawo rozróżnia dwa podstawowe przypadki, w których rodzic może być zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w związku z opieką nad dzieckiem:
- Opieka nad zdrowym dzieckiem do 14. roku życia – udzielana na wniosek pracownika, bez konieczności przedstawiania zaświadczenia lekarskiego
- Zwolnienie lekarskie na opiekę nad chorym dzieckiem – wydawane przez lekarza i dokumentowane zaświadczeniem ZUS ZLA (dawne L4)
Każda z tych form rządzi się innymi zasadami i inaczej traktuje dni wolne przypadające w weekend.
Opieka nad zdrowym dzieckiem – art. 188 Kodeksu pracy
Na mocy art. 188 Kodeksu pracy, pracownik wychowujący przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat ma prawo do dwóch dni (lub 16 godzin) zwolnienia z pracy w ciągu roku kalendarzowego z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Pracownik sam decyduje, czy chce wykorzystać ten czas jako dni wolne czy jako godziny, co daje większą elastyczność w organizowaniu obowiązków rodzinnych.
W przypadku tego rodzaju opieki soboty i niedziele nie są wliczane do okresu opieki, ponieważ dni te nie są dniami roboczymi, chyba że z harmonogramu pracy pracownika wynika inaczej.
Jak to wygląda w praktyce?
Jeśli pracownik pracuje od poniedziałku do piątku i złoży wniosek o opiekę nad dzieckiem na czwartek i piątek, to wykorzysta dwa dni z przysługującego mu limitu. Sobota i niedziela, mimo że następują bezpośrednio po tych dniach, nie zostaną wliczone do opieki.
Jeśli jednak pracownik wykonuje pracę w systemie zmianowym lub zgodnie z harmonogramem, w którym przewidziano pracę w weekendy, to wówczas opieka może zostać udzielona również na sobotę lub niedzielę – i wtedy taki dzień będzie zaliczony do limitu.
Zwolnienie lekarskie na opiekę nad chorym dzieckiem – ZUS ZLA
Gdy dziecko zachoruje, rodzic może skorzystać ze zwolnienia lekarskiego na jego opiekę. Taki dokument jest wystawiany przez lekarza i przekazywany do ZUS w formie elektronicznej (e-ZLA). W tym przypadku zasady są inne – okres opieki liczony jest w dniach kalendarzowych, a nie roboczych.
Oznacza to, że jeśli lekarz wystawi zwolnienie np. od czwartku do poniedziałku, to zasiłek opiekuńczy przysługuje za wszystkie pięć dni – również za sobotę i niedzielę. W związku z tym weekend jest wliczany do okresu opieki, co ma wpływ na roczny limit dni, za które można otrzymać zasiłek opiekuńczy.
Limity zasiłku opiekuńczego
W zależności od wieku i stanu zdrowia dziecka obowiązują następujące limity:
- 60 dni w roku – na dziecko do ukończenia 14. roku życia
- 30 dni – na dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności, jeśli ukończyło 14 lat
- 14 dni – na dziecko powyżej 14 lat bez orzeczenia
Warto pamiętać, że limity te dotyczą łącznego czasu opieki dla obojga rodziców. Jeżeli oboje korzystają z uprawnienia, muszą się zmieścić w wyznaczonym limicie.
Praca w niestandardowym systemie – co wtedy?
W przypadku osób pracujących w systemie równoważnym, zmianowym lub w trybie ciągłym, sobota i niedziela mogą być traktowane jako zwykłe dni pracy. Jeśli więc harmonogram przewiduje pracę np. w niedzielę, a pracownik wnioskuje o dzień opieki właśnie wtedy, dzień ten będzie liczony jako dzień wykorzystanej opieki – zarówno w przypadku art. 188 KP, jak i zwolnienia lekarskiego.
Dlatego tak ważne jest, aby opiekę planować z uwzględnieniem swojego grafiku pracy. W niektórych branżach, takich jak gastronomia, transport czy służba zdrowia, weekendowa praca jest standardem – a tym samym weekendowa opieka może być potrzebna.
Obowiązki pracodawcy i dokumentacja
Pracodawca ma obowiązek udzielenia dni opieki na zdrowe dziecko na wniosek pracownika, o ile nie zakłóca to w istotny sposób organizacji pracy. Wniosek powinien być złożony przed planowaną nieobecnością i zawierać informację o liczbie dni lub godzin. W przypadku opieki na chore dziecko, zaświadczenie e-ZLA przesyłane jest do ZUS automatycznie, a pracownik jedynie informuje pracodawcę o swojej nieobecności.
Najczęstsze pytania i odpowiedzi
- Czy mogę wziąć opiekę na dziecko tylko na pół dnia? – Tak, jeśli wybierzesz wariant godzinowy (16 godzin), możesz dowolnie rozdzielić ten czas
- Czy za opiekę przysługuje wynagrodzenie? – Tak, w przypadku art. 188 KP, a w przypadku zwolnienia lekarskiego – zasiłek opiekuńczy wypłacany przez ZUS
- Czy opieka może przypadać w święta? – W przypadku zwolnienia lekarskiego – tak. W przypadku art. 188 – tylko jeśli święto jest dniem pracy według harmonogramu
- Sobota i niedziela NIE są wliczane, gdy opieka nad dzieckiem udzielana jest na podstawie art. 188 Kodeksu pracy i nie są to dni pracy pracownika
- Sobota i niedziela SĄ wliczane, gdy opieka udzielana jest na podstawie zwolnienia lekarskiego (ZUS ZLA)
- System czasu pracy ma znaczenie – jeśli sobota lub niedziela są Twoimi dniami pracy, mogą być wliczane do opieki
- Dokumentacja i forma wniosku są bardzo istotne – inny tryb obowiązuje przy wniosku o opiekę, a inny przy e-ZLA
Znajomość różnic w zasadach udzielania opieki na dziecko pozwala świadomie korzystać z przysługujących praw i unikać nieporozumień. Rodzic powinien w każdej sytuacji zadbać o właściwe zgłoszenie nieobecności i ewentualne wyjaśnienie jej z działem kadr. W razie wątpliwości pomocne może być również uzyskanie informacji bezpośrednio w ZUS lub u pracodawcy.
